Teren Nowej Huty od najdawniejszych czasów stanowi³ bardzo dogodne warunki dla osadnictwa. Wp³yw na tak± sytuacjê mia³y miêdzy innymi ¿yzne gleby, lokalizacja nad du¿± rzek± i korzystne ukszta³towanie terenu. Przez wiele stuleci rolnictwo odgrywa³o bardzo istotn± rolê, ale by³y te¿ okresy w dziejach, ¿e teren ten wykorzystywano na szerok± skalê w celach produkcyjnych. Mia³o to miejsce w tzw. okresie wp³ywów rzymskich*, czyli w czterech pierwszych wiekach po Chrystusie. W po³udniowej Polsce rozwija³a siê wówczas kultura przeworska. Kultura ta cechuje siê wysokim rozwojem cywilizacyjnym, zarówno w zakresie wszelkiej wytwórczo¶ci, jak i rolnictwa.
Jednym z przejawów wy¿ej wspomnianych osi±gniêæ jest umiejêtno¶æ wykonywania naczyñ glinianych przy u¿yciu ko³a garncarskiego. Przypada to na III i IV wiek po Chrystusie, kiedy zauwa¿alny jest znaczny rozwój kultury przeworskiej. Powsta³ wówczas i aktywnie dzia³a³ najwiêkszy z dotychczas odkrytych na terenie Polski o¶rodek rzemie¶lniczej produkcji naczyñ. By³ on usytuowany na prawobrze¿nej terasie Wis³y od Mogi³y po Igo³omiê. Na tym terenie dotychczas odkryto i przebadano ponad 100 pieców do wypa³u ceramiki wykonanej przy pomocy ko³a garncarskiego. Wyspecjalizowane o¶rodki do produkcji naczyñ wykonanych przy u¿yciu ko³a garncarskiego nie s± zjawiskiem powszechnym. Cech± charakterystyczn± stanowisk kultury przeworskiej po³o¿onych wzd³u¿ Wis³y jest koncentrowanie siê tych¿e pieców w du¿ych skupiskach. Poza Ma³opolsk±, jedynie na osadzie w Chabielicach, pow. Be³chatów, odkryto 10 pieców garncarskich. Na pozosta³ych osadach kultury przeworskiej, na których stwierdzono ¶lady produkcji naczyñ przy pomocy ko³a garncarskiego, wystêpuje zazwyczaj jeden, wyj±tkowo dwa piece.
Omawiane piece zbudowane by³y na planie ko³a i ca³kowicie lub prawie ca³kowicie zag³êbione w ziemi. Posiada³y dwie komory rozdzielone rusztem. Dolna komora to komora paleniskowa i by³a ona przedzielona przegrod± podtrzymuj±c± ruszt. Komora górna to komora wypa³owa, w której umieszczano naczynia przeznaczone do wypa³u. Naczynia k³adziono na ruszt ze specjalnie wykonanymi otworami, przez które dostawa³o siê gor±ce powietrze p³yn±ce z komory paleniskowej. Dziêki temu naczynia nie by³y nara¿one na bezpo¶rednie dzia³anie ognia, a by³y równomiernie ogrzewane gor±cym strumieniem powietrza. Eliminowa³o to w znacznym stopniu niekontrolowane pêkanie naczyñ lub ich deformacjê. Ogieñ palono w tzw. wlotach, które prowadzi³y bezpo¶rednio do komory paleniskowej.
Wszystkie piece zlokalizowane na terasie podkrakowskiej by³y zbudowane w lessie i dziêki temu by³y doskonale szczelne i trwa³e. W lessie dr±¿ono wiêc komory i kana³y wlotowe (ewentualnie nadbudowywano, z lessowej gliny, ich komory górne na drewnianym stela¿u). To umo¿liwia³o wielokrotne u¿ycie raz zbudowanego pieca.
W takich piecach wypalano ceramikê wykonywan± przy u¿yciu ko³a garncarskiego. By³y to ca³e zestawy podobnie wygl±daj±cych, a niekiedy identycznych, naczyñ. Takie ujednolicone formy w dziejach zdarza³y siê niezwykle rzadko, gdy¿ dotychczas dominowa³y naczynia wykonywane na w³asny u¿ytek, a nie przez wykwalifikowanych rzemie¶lników na sprzeda¿. Opisane zjawisko mog³o byæ mo¿liwe w³a¶nie dziêki u¿yciu ko³a garncarskiego.
W trakcie budowy kombinatu metalurgicznego i rozbudowy ca³ej dzielnicy – Nowa Huta – przebadano kilkadziesi±t takich pieców co obrazuje archiwalne zdjêcie przedstawione w niniejszym artykule.
Justyna Rodak
*Okres wp³ywów rzymskich - nazwa wywodzi siê od dynamicznie wówczas rozwijaj±cego siê Imperium Rzymskiego i jego wp³ywów na podbite i s±siaduj±ce ziemie.
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
