W epoce neolitu, w III tysi±cleciu p.n.e., na skutek m.in. ocieplenia klimatu nast±pi³y przekszta³cenia krajobrazu. Proces ten zosta³ pog³êbiony przez wypalanie du¿ych po³aci lasów pod pola uprawne. Znaczne obszary lessowe Ma³opolski przybra³y charakter stepu parkowego. Uprawa ziemi sta³a siê ma³o op³acalna.
W efekcie tego spo³eczno¶ci przystosowa³y siê do nowych warunków, w których na znaczeniu zyska³a hodowla. Zniknê³y sta³e, d³ugotrwale u¿ytkowane osady, pojawi³y siê sezonowe obozowiska. Ludno¶æ wykazywa³a siê du¿± mobilno¶ci±. Archeologicznym odpowiednikiem takiego modelu ¿ycia jest kultura ceramiki sznurowej (ok. 2800-2200 p.n.e.). Swoj± nazwê zawdziêcza ona charakterystycznemu zdobieniu naczyñ glinianych za pomoc± odciskanego sznura. Podstawê utrzymania stanowi³ wypas du¿ych stad, g³ównie byd³a, ale te¿ kóz i owiec. Spo³eczno¶æ ta znana jest przede wszystkim ze znalezisk grobowych. Na terenie Nowej Huty nie odkryto dotychczas pochówków pod kurhanami, tak charakterystycznych dla tej kultury. Przebadano natomiast inny typowy rodzaj grobów – groby niszowe m.in. w Krzes³awicach, Grêba³owie i w Pleszowie. Groby niszowe mia³y pionowy szyb, od którego odchodzi³a w bok nisza lub komora, najczê¶ciej owalna o p³askim dnie i kopu³owatym stropie. W niej sk³adano cia³o zmar³ego wraz z darami grobowymi, po czym wej¶cie do niszy zasypywano. Zmar³ych chowano w pozycji skurczonej na boku, mê¿czyzn na prawym, kobiety na lewym.
Najbardziej charakterystycznymi elementami wyposa¿enia tych grobów by³y naczynia gliniane – du¿e amfory i pucharki, zdobione odciskami sznura i naciêciami, kamienne topory, oraz krzemienne siekiery. Dawniej kulturê tê nazywano kultur± toporów bojowych ze wzglêdu na znajdowan± du¿± ilo¶æ kamiennych toporów. Pe³ni³y one funkcje zarówno narzêdzi r±bi±cych, jak i broni obuchowo-siecznej. Prawdopodobnie by³y te¿ atrybutami przywódców czy te¿ wojowników.
Kultura ceramiki sznurowej zamyka dobê neolitu. Pod koniec III tysi±clecia p.n.e. pojawi³a siê kultura mierzanowicka (ok. 2300-1600 p.n.e.), która wyznacza na terenach po³udniowej Polski, w tym Nowej Huty, pocz±tek nowej epoki – epoki br±zu. Charakteryzuje siê ona upowszechnieniem miedzi i jej stopu z cyn± - br±zu. Nadal jednak g³ównym surowcem do produkcji narzêdzi pozostawa³ krzemieñ. Nazwa tej kultury pochodzi od miejscowo¶ci Mierzanowice w pow. opatowskim. Nowa spo³eczno¶æ w przeciwieñstwie do pó¼no neolitycznej, pasterskiej kultury ceramiki sznurowej wiod³a bardziej osiad³y tryb ¿ycia i na wiêksz± skalê prowadzi³a gospodarkê rolnicz±. Zak³ada³a du¿e osady, niekiedy ufortyfikowane, otoczone g³êbokimi rowami. W pobli¿u osad zlokalizowane by³y rozleg³e, p³askie cmentarzyska z³o¿one czasem z kilkuset pochówków. Zamieszkiwano te¿ osady mniejsze, krótkotrwa³e. Zabytki to g³ównie naczynia gliniane (w pierwszej fazie równie¿ zdobione odciskami sznura), oraz narzêdzia wykonane z ko¶ci i krzemienia. Pozyskano je m.in. ze stanowisk w Zes³awicach, Krzes³awicach i Pleszowie. Najstarsza faza kultury mierzanowickiej udokumentowana jest na stanowisku w Mogile w pobli¿u Kopca Wandy. Na niewielkim, p³askim cmentarzu licz±cym kilka grobów szkieletowych znaleziono m. in. miedziany sztylet, 5 z³otych kó³eczek, zausznice miedziane w kszta³cie li¶cia wierzbowego oraz kamienn± p³ytkê ³ucznicz±. Zmar³ych chowano w obrz±dku szkieletowym, w pozycji skurczonej, mê¿czyzn na prawym, kobiety na lewym boku, czasem w drewnianych trumnach lub owiniêtych w maty. Z Pleszowa pochodz± du¿e, szerokootworowe misy z dziurkami poni¿ej wylewu, których u¿ywano w procesie produkcji soli. Po¶wiadczaj± one tym samym znajomo¶æ eksploatacji ¼róde³ solankowych. Materia³y z Pleszowa da³y nazwê grupie pleszowskiej pó¼nej fazy kultury mierzanowickiej.
Irena Wójcik
Fot. Ma³gorzata Byrska-Fudali.
Naczynia kultury ceramiki sznurowej z Nowej Huty.
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
