Za¶ciankowa chata, modrzewiowy dworek czy murowany pa³ac – ³±czy³o je jedno: pragnienie podkre¶lenia presti¿u i zasobno¶ci „portfela” ich w³a¶cicieli. Owe szlacheckie siedziby by³y wznoszone i upiêkszane na tyle, na ile pozwala³y finansowe ¶rodki, jakimi dysponowali w³odarze. Jednak¿e nawet drobna, zagrodowa szlachta gospodaruj±ca na niewielkim kawa³ku ziemi, posiada³a pe³nie praw niczym wojewoda.
Dom szlachecki, niezale¿ne od konduity jego mieszkañców, znacznie siê ró¿ni³ od ch³opskiej chaty. Mia³ przede wszystkim okazalsze rozmiary. Dwór nieco odsuniêty od drogi, zazwyczaj otoczony wysokimi drzewami, imponowa³ pewn± powag± i dostojno¶ci±. Malowniczo¶ci przydawa³y mu, wysadzane wierzbami i topolami, rozleg³e przestrzenie.
W wiêkszo¶ci wiejskich domostw, biegn±ca na przestrza³ sieñ, dzieli³a budynek na dwie czê¶ci: reprezentacyjn± i mieszkaln± oraz czê¶æ gospodarcz±. W rezydencjach zamo¿niejszej szlachty sieñ zastêpowa³ hol, którego bogate wyposa¿enie i umeblowanie mia³o podkre¶laæ status gospodarza. Paradne pokoje, bêd±ce pomieszczeniami „na pokaz”, czêstokroæ usytuowane by³y w jednej linii, tworz±c ci±g sal po³±czonych ze sob± drzwiami. Najbardziej okaza³y by³ salon – o¶rodek rodzinnego ¿ycia. To w nim biesiadowano, urz±dzano bale czy familijne ¶wiêta. W salonie te¿ ¿egnano zmar³ych domowników, modl±c siê i czuwaj±c nad ich trumnami.
O kondycji finansowej ziemianina mia³o ¶wiadczyæ wyposa¿enie szlacheckiej siedziby. W bogatszych domostwach na meble i sprzêty nie ¿a³owano kosztów. U zamo¿nych w³o¶cian pojawia³y siê antyki, zegary, ozdobne lustra czy popiersi historycznych postaci. Natomiast w ubogich, za¶ciankowych chatach umeblowanie nie grzeszy³o wykwintno¶ci±. Czêstokroæ jedynym ich wyposa¿eniem by³ masywny stó³, kilka krzese³, kredens, ³awa oraz malowane skrzynie.
W szlacheckich posiad³o¶ciach skrupulatne przestrzegano zwyczajów, które by³y podstaw± ³adu, porz±dku i szczê¶cia. Gwarantowa³y równie¿ ka¿demu nale¿yte miejsce w hierarchii domowników. G³ow± domu by³ jego gospodarz. Jemu te¿ przypada³o pierwsze miejsce przy stole. Z kolei pani domu zarz±dza³a gospodarstwem. Bardzo wa¿ni byli równie¿ rodzice pañstwa domu. Z racji swego wieku i pozycji nale¿a³o im siê powa¿anie. Szacunek dla osób starszych by³ wpajany dzieciom ju¿ od najm³odszych lat. Oznaki niechêci czy lekcewa¿enia starszych domowników spotyka³y siê z powszechnym potêpieniem. Nie nale¿y zapominaæ o rezydentach i rezydentkach. Byli oni ubo¿szymi krewnymi lub przyjació³mi rodziny. U¿yczano im go¶ciny w zamian za pomoc w prowadzeniu gospodarstwa. Posiad³o¶æ nie mog³a siê obej¶æ bez sporego grona s³u¿by. W¶ród nich by³y panny garderobiane, lokaje, kucharze, ogrodnicy, parobkowie i furmani.
Ziemiañska siedziba, ów mikrokosmos spo³ecznego ³adu, bezpowrotnie odesz³a do historii. Kres ziemiañstwa nast±pi³ wskutek politycznych i spo³ecznych przeobra¿eñ. Tradycja, w której dwór polski odgrywa³ istotn± rolê, zosta³a przerwana, unicestwiona. Tym wiêkszego znaczenia nabieraj±, nielicznie ocala³e zabudowania dworskie, jak obiekt w Branicach. Obecnie mie¶ci siê w nim w nim Nowohucki Oddzia³ Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Dwór jest miejscem otwartym dla zwiedzaj±cych. Odbywaj± siê nim ró¿nego typu wydarzenia muzealne, warsztaty dla dzieci oraz cykliczne koncerty muzyki kameralnej. Dla zwiedzaj±cych udostêpniane s± wystawy poszerzaj±ce wiedzê na temat codziennego ¿ycia naszych praprzodków. Wszystkich zainteresowanych, pragn±cych odwiedziæ dawn± szlacheck± posiad³o¶æ, serdecznie zapraszamy!
Anna Kolasa
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
