Architekt Anna Bojê¶-Bia³asik zmaga siê z murami pa³acu opata cystersów w Mogile ju¿ trzy lata. - Nasze dzia³anie ³±czy poszukiwanie skarbów z dzia³alno¶ci± detektywistyczn± – nigdy nie wiadomo na jak± cenn± rzecz trafimy – mówi pó³¿artem. Na przyk³ad, na zapomnian±, renesansow± klatkê schodow±!
Pocz±tki opactwa w Mogile siêgaj± lat dwudziestych XIII wieku, kiedy to do podkrakowskiej wówczas wsi Mogi³a, biskup Iwo Odrow±¿ sprowadzi³ francuskich zakonników. Przez kolejne trzy stulecia klasztor rozbudowywa³ siê. W XIV wieku z fundacji króla Kazimierza Wielkiego wybudowano gotyckie kru¿ganki i podwy¿szono nawê ko¶cio³a. W XV wieku wzniesiono budynek przeoratu, a w drugiej po³owie XVI wieku – renesansowy pa³ac opacki.
Zobaczmy pa³ac opatów mogilskich z koñca XIX wieku, oczami W³adys³awa £uszczkiewicza (1828- 1900), który opisa³ mogilskie opactwo do¶æ szczegó³owo w swoim przewodniku „Wie¶ Mogi³a przy Krakowie, jej klasztor cysterski i ko¶ció³ek farny i kopiec Wandy z 17 rycinami”. Przewodnik by³ wydany przez Towarzystwo Mi³o¶ników Historyi i Zabytków Krakowa. Jest to budynek jakby osobny stoj±cy wewn±trz dziedziñca klasztornego pod którym przep³ywa koryto rzeki D³ubni. Zgrabny ten budyneczek stan±³ po 1438 roku po uchwale Kapitu³y Generalnej w Citeaux, dozwalaj±cej na samoistne pomieszkanie opata i jego s³u¿by. Opat mieszka³ dawniej w gmachu klasztornym, ale gdy maj±tki dobrze prowadzone przynosi³y zamo¿no¶æ, sta³ siê mo¿ny dygnitarzem ko¶cielnym, utrzymuj±cym stosunki z panami i przyjmuj±cym u siebie monarchów. Dzisiejszy pa³acyk opacki jest skromny w rozmiarach przynale¿a³ on do opatów z wyboru zakonników, wyboru spo¶ród siebie. W tych ostatnich czasach starano siê obieraæ szlachcica. Erazm Cio³ek wybrany w latach 1522 – 1547 by³ zarazem sufraganem krakowskim (…) M±¿ uczony i obrotny posiada Cio³ek ³aski Zygmunta I, przez lata w ³askach Zygmunta I otrzymuje za spraw± Klemensa VI dla siebie i nastêpców miejsce w stallach katedry wawelskiej. On to zbudowa³ to mieszkanie opackie, w niem (pisownia orginalna) to przyjmowa³ nieraz obu Zygmuntów i wielu innych dostojników. Pami±tk± tych stosunków jest wbudowane w ¶cianê po³udniow± na piêtrze epitafium. Z rze¼bion± g³ow± Zygmunta Starego, godn± w³oskich rze¼biarzy z napisem „pater patreae”- opisuje £uszczkiewicz. Widaæ budynek nie by³ do¶æ obszernym dla opatów XVI stulecia, skoro Marcin Bia³obrzeski, opat obrany przez zgromadzenie, buduje w s±siedztwie nowy pa³ac ze wspania³ymi salami i marmurowym portalem, zwrócony frontem do wschodu. Z osobn± kaplic± i dziedziñcem z zabudowaniami gospodarczymi. Ta czê¶æ zabudowañ ma osobny wjazd. W dawnym pa³acu opackim i tzw. przeoracie ma powstaæ Muzeum Duchowo¶ci i Kultury Cystersów. Zajmie ono parter i piwnice tych budynków, które by³y sukcesywnie wznoszone i rozbudowywane od XIII do XVII w., a dzi¶ stanowi± przed³u¿enie najwa¿niejszego, wschodniego skrzyd³a klasztoru. Tam gdzie w przysz³o¶ci bêdzie ekspozycja trwaj± jeszcze prace archeologiczne i architektoniczne. *** Cystersi byli promotorami ca³ej kultury technicznej, rolniczej w zwi±zku z tym wszystko co jest dzi¶ odkrywane, to ¶lad historii i rozwoju kulturowego i cywilizacyjnego tego miejsca i Ma³opolski. W samym pa³acu opata podczas ostatnich prac renowacyjnych ods³oniêto relikty XIII-wieczne. Potwierdzaj± poniek±d, ¿e klasztor w Mogile w swoim rozleg³ym zasiêgu i kszta³cie zosta³ zbudowany bardzo szybko, choæ budowle potem by³y przekszta³cane. Jednym z takich niespodziewanych odkryæ by³a… renesansowa klatka schodowa. - Pomiary elektronicznego skanowania z zewn±trz i wewn±trz, w technice 3D, pokazywa³y niezgodno¶ci. Wynika³o z nich, ¿e w obrêbie budynku znajduje siê jaka¶ niedostêpna przestrzeñ. Jak w jakim¶ horrorze filmowym – zamurowany pokój. Dostali¶my siê tam od góry, przez ca³kowicie wspó³czesny strop z lat siedemdziesi±tych. Okaza³o siê, ¿e ca³a przestrzeñ klatki schodowej jest zasypana gruzem. Dzi¶ zosta³a odgruzowana i planowane s± tam schody – opisuje architekt Anna Bojê¶-Bia³asik. Inn± ciekawostk±, ¶wiadcz±ca o zaawansowaniu cywilizacyjnym i technicznym opactwa w Mogile s± pozosta³o¶ci „centralnego ogrzewania”. Ten system kana³ów ciep³owniczych wraz z piecem znajduj±cym siê na poziomie piwnic podlega konserwacji i w przysz³o¶ci bêdzie eksponowany. Mia³ te¿ pa³ac opata tak¿e swoj± „kanalizacjê” i „wodoci±g”. Kana³ pozostawa³ tu ca³y czas, znajduje siê pod poziomem dzisiejszego dziedziñca. Jedna z najstarszych czê¶ci budynku przeoratu niegdy¶ mie¶ci³a zespó³ latryn, które mo¿na datowaæ na drug± po³owê XIV wieku. - Zachowa³ siê tak¿e sklepiony kana³, którym przep³ywa³a rzeka, oczyszczaj±ca latryny. To by³ wysoki kana³, w³a¶ciwie cz³owiek doros³y mo¿e poruszaæ siê w nim na stoj±co. To w³a¶nie przez ten kana³ zwiedzaj±cy muzeum bêd± mogli przej¶æ i niejako „od spodu” zobaczyæ ocala³e fragmenty zespo³u latryn. Podczas prac odnaleziono równie¿ ciekawe kafle o niezwyk³ej warto¶ci artystycznej i technologicznej, z przedstawieniami ostatnich Jagiellonów. To potwierdza bliskie kontakty opata mogilskiego z dworem na Wawelu. Piece obrazuj±ce kafle z czasów Zygmunta Augusta bêd± równie¿ eksponowane w przysz³ym muzeum. Prace archeologiczne w pa³acu opata zosta³y zakoñczone. Ale je¶li chodzi o sam budynek to prace adaptacyjne wymagaj± szczególnej uwagi – by nie zniszczyæ tego co jest. Równie¿ teren wokó³ budynku zyska innym wygl±d. Wokó³ pa³acu planowany jest ogród zio³owy z ro¶linami znanymi z zielnika sprzed kilkuset lat.
***
Co jeszcze zobaczymy w przysz³ym Muzeum Duchowo¶ci i Kultury Cystersów, w dawnym pa³acu opata mogilskiego? Celem wystawy bêdzie opowie¶æ o tym, kim s± mnisi, jak powsta³ ich zakon, na czym polega ich fenomen i jak daleko siêgaj± wp³yw cystersów na sztukê europejsk±. Zobaczymy m.in. najcenniejsze dokumenty klasztorne sprzed 800 lat, starodruki z biblioteki cystersów mogilskich, szaty i naczynia liturgiczne. Najstarszym eksponatem bêdzie drewniana, okuwana gêsto metalowymi nitami skrzynia z pocz±tku XIII wieku.
Krystyna Lenczowska
Na razie trwa remont – w roku 2019 w pa³acu opata powstanie Muzeum Duchowo¶ci i Kultury Cystersów.
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
