W ubieg³ym tygodniu w opactwie w Mogile zaprezentowano trzy odnowione unikatowe ksiêgi. Starodruk muzyczny wydany przez Joannisa Donfridi w Trewirze w 1627 roku z zapisami nutowymi , unikat na skalê ¶wiatow±, uratowano w ostatniej chwili, bo stronice mia³ ju¿ niemal skamienia³e.
Konserwacji ksi±g z biblioteki cystersów w Mogile podjê³y siê Maria Pietrzak - Suwada oraz Ewa Pietrzak z Pracowni Konserwacji Papieru i Skóry Zamku Królewskiego na Wawelu. Prace przywracaj±ce blask starym ksiêgom trwa³y oko³o roku. By dokonaæ konserwacji ksiêgê nale¿a³o roz³o¿yæ na stronice. Te, ka¿da oddzielnie, by³y k±pane w specjalnej ¿ywicy. Wykruszenia i brakuj±ce fragmenty, uzupe³nione zosta³y za pomoc± specjalnej masy papierowej. Na koniec, dla wzmocnienia zakonserwowanych kart, naklejono na nie bibu³kê japoñsk±. Wyk³ady Jana Taczela
Odnowiony rêkopis Jana z Gniezna (Johannes de Gnezna), „Incipit liber tercius de incarnacione verbis.”, to unikatowe wydawnictwo, z zachowan± opraw± z epoki. Wydany zosta³ w 1477 roku i zawiera teksty dwóch polskich autorów II po³owy wieku XV, w³a¶nie Jana z Gniezna oraz opata mogilskiego Jana Taczela. Taczel pochodzi³ z Raciborza, a w latach 1477-1478, jako baka³arz biblijny, obja¶nia³ na Akademii Krakowskiej Sentencje Piotra Lombarda. Prowadzi³ równie¿ wyk³ady na wydziale teologicznym Akademii Krakowskiej. Zachowane na stronicach notatki sugeruj±, ¿e korzysta³ z tych wypisów, w czasie wyk³adów na Akademii.
W przypadku tej ksiêgi - cenna jest równie¿ oprawa. Pochodzi z epoki, jest zaopatrzona w dobrze zachowane okucia naro¿ne i zapinki. - To prawdziwa rzadko¶æ. Oprawa wykazuje cechy typowe dla opraw krakowskich ostatniego dwudziestopiêciolecia wieku XV - podkre¶la³y, podczas prezentacji rêkopisu, konserwatorki. Inkunabu³ – ksiêga „w pieluszkach” Inkanbu³, In cunabulis, po ³acinie znaczy „w pieluszkach”, „w ko³ysce”. Inkunabu³ami nazywane s± druki wydane od momentu wynalezienia druku, czyli od 1445 do koñca 1500 roku. Za najwcze¶niejszy druk uznaje siê fragment S±du Ostatecznego z Ksiêgi Sybilli, z 1445 roku. Ksi±¿ki z tego okresu na¶ladowa³y na pocz±tku ksi±¿ki pisane rêcznie. Kroje czcionek wzorowano na pi¶mie rêcznym i by³y one bardzo zró¿nicowane. Pod koniec XV stulecia zaczêto odbijaæ ilustracje z klocków drzeworytowych. Druk zacz±³ zyskiwaæ przewagê nad rêkopisem. Ceny ksi±¿ek spada³y.
¦rednie nak³ady wynosi³y 500 egzemplarzy, ale pod koniec XV wieku dochodzi³y ju¿ do 2000 i wiêcej sztuk.
W¶ród uratowanych przed zniszczeniem mogilskich ksi±g jest inkunabu³: Nicolaus de B³onie, (Miko³aj z B³onia) „Sacramentale seu Tractatus sacerdotalis de sacramentis deque divinis officiis et eorum administrationibus”, wydany we Wroc³awiu, w 1475 roku. To najcenniejszy polonik w zbiorze mogilskich inkunabu³ów. Autor pochodzi³ z B³onia na Mazowszu. Od roku 1414 studiowa³ w Akademii Krakowskiej pod kierunkiem Stanis³awa ze Skarbimierza i Paw³a W³odkowica. W latach 1422-1427 wyk³ada³ na Akademii Krakowskiej. W tym samym okresie by³ tak¿e kapelanem królewskim, pracuj±c jednocze¶nie w kancelarii nadwornej przy Stanis³awie Cio³ku. Po konsekracji Cio³ka na biskupa poznañskiego zosta³ jego kapelanem i przeniós³ siê do Poznania, gdzie pracowa³ nad podrêcznikiem dotycz±cym sakramentów, który po ukoñczeniu zosta³ wydany w wielu krajach Europy.
Traktat Miko³aja z B³onia mia³ pó¼niej wiele wznowieñ. W XVI w. odnotowa³ 36 wydañ! W mogilskiej bibliotece znalaz³o siê pierwsze wydanie s³ynnego traktatu. Nuty spisane w Mogile
Wspomniany jako pierwszy, starodruk Joannisa Donfridi, „Viridarium musico-Marianum. Concertus Ecclesiasticos(…)” to wydany w 1627 w Trewirze to prawdziwy druk unikat. Do naszych czasów dotrwa³y tylko trzy takie egzemplarze. Jeden znajduje siê w paryskiej bibliotece narodowej, drugi w Monachium i trzeci – znalaz³ siê w cysterskiej bibliotece w Mogile.
Joannis Donfridi, ¿yj±cy oko³o 1585-1650 niemiecki edytor, ¶piewak, nauczyciel i kompozytor. Donfrid propagowa³ w katolickiej, po³udniowej czê¶ci Niemiec najlepsz± i najbardziej cenion± muzykê ko¶cieln±, tworzon± ówcze¶nie we W³oszech.
Zbiór z Mogi³y , który zosta³ poddany konserwacji, zawiera g³ównie wielog³osowe utwory maryjne: motety, psalmy, magnificaty, concerta. Jest te¿ ¶wiadectwem wp³ywów w³oskich w muzyce, w I po³owie XVII wieku, gdy w³oska muzyka najsilniej oddzia³ywa³a na twórczo¶æ powstaj±c± w ca³ej Europie. I jak ¶wiadczy starodruk - dociera³a równie¿ na tereny Rzeczypospolitej.
Ta ksiêga zawiera jeszcze inn± rzecz – cenne ¶wiadectwo kulturotwórczej roli mogilskiego opactwa.
- Uzupe³nieniem starodruku jest XVII wieczna, zapisana rêcznie, unikatowa kompozycja Marcina Mielczewskiego „Concerto de S. Benedicto a 2 Canto”. Najprawdopodobniej by³a to kompozycja wykonywana przez kapelê cystersk± w XVII wieku. Ciekawe by³oby prze¶ledzenie jej przez muzykologów, a w przysz³o¶ci wykonanie utworu – zauwa¿aj± konserwatorki starodruku.
Odnowione ksiêgi z biblioteki cystersów, pokazano publiczno¶ci w auli opata Marcina Bia³obrzeskiego. To by³ cz³owiek, który szanowa³ ksiêgi i przyczyni³ siê do dalszego rozwoju biblioteki w Mogile. Znano go, jako wybitnego humanistê o niezwyk³ym darze wymowy, posiadaj±cego uniwersyteckie wykszta³cenie miêdzy innymi z zakresu literatury i polityki. Uczony, a zarazem opat Mogi³y, by³ nie tylko bardzo oczytany, ale i sam wiele pisa³. Opat Bia³obrzeski przywi±zywa³ ponadto du¿± wagê do zbierania pami±tek narodowych z przesz³ych wieków. Podczas 26 lat pe³nienia funkcji opata w klasztorze mogilskim systematycznie powiêksza³ zawarto¶æ biblioteki, a tak¿e pod koniec lat osiemdziesi±tych XVI wieku zdo³a³ skompletowaæ prawie wszystkie warto¶ciowe ksi±¿ki, jakie do tego czasu zosta³y wydane.
W¶ród dzie³ teologicznych i historycznych przez niego sprowadzanych przewa¿a³y edycje bazylejskie, koloñskie i antwerpskie.
***
Konserwacja trzech unikatowych ksi±g kosztowa³a prawie 70 tys. z³. W wiêkszej czê¶ci sfinansowano j± ze ¶rodków Ministerstwa Kultury. Odnowione i zakonserwowane trzy starodruki w przysz³o¶ci bêd± eksponowane w Muzeum Duchowo¶ci i Kultury Cystersów w Mogile, które powstanie do koñca 2019 roku.
Ze zbiorów cysterskiej biblioteki wybrano kolejnych 10 unikalnych ksi±g, najpierw do konserwacji, a potem do muzealnej ekspozycji.
S± w¶ród nich m.in. pierwszy nowo¿ytny atlas ¶wiata - Abrahama Orteliusa - „Theatrum Orbis Terrarum”, wydany w Antwerpii w 1570, a w nim 70 fantastycznych map ówczesnego ¶wiata - czterech znanych wtedy kontynentów (Ameryka, Azja, Afryka i Europa), mapy poszczególnych krajów Znajdziemy tam równie¿ dok³adn± mapê XVI-wiecznej Rzeczpospolitej.
„Zielnik Herbarzem z Jêzyka £aciñskiego zowi±” wydany w Krakowie przez Szymona Syreniusza z 1613 roku zawiera 1584 strony o ro¶linach u¿ytkowych, 765 opisów ro¶lin oraz sposobów ich u¿ytkowania: recepty leków, przepisy potraw, sposoby zwalczania szkodników, leczenia byd³a domowego, opisy dawnych zwyczajów i obrzêdów zwi±zanych z upraw± ro¶lin. Ca³o¶æ ilustrowana rysunkami ro¶lin. Do naszych czasów przetrwa³o jedynie ok. 119 egzemplarzy tej niezwykle popularnej w minionych wiekach ksiêgi.
Egzemplarz mogilski (dzisiaj zniszczony, wielokrotnie naprawiany) przez stulecia s³u¿y³ mnichom jako poradnik w polu i ogrodzie.
W¶ród rêkopisów, które musz± byæ poddane konserwacji jest rêkopis. „Breviarium Cisterciense” z 1412 roku, pisany rêk± cystersa, brata Arnolda z Mogi³y. Tekst ozdabia szereg inicja³ów wype³nionych ornamentami ro¶linnymi. To dowód wysokiego poziomu artystycznego mogilskiego skryptorium w pocz±tkach XV w., jednocze¶nie jedyny zachowany tak bogato zdobiony rêkopis z tego skryptorium.
Krystyna Lenczowska
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
