Po 82 dniach walki i ukrywania siê w obiektach, piwnicach i schronach huty Azowstal ukraiñscy obroñcy poddali siê. Bronili siê d³ugo. Hutnicy mog± to zrozumieæ – obok odwagi obroñcom sprzyja³a rozbudowana sieæ hal przemys³owych, z ich tunelami, piwnicami i schronami, podobna do wybudowanych w latach piêædziesi±tych pod obiektami krakowskiej huty. Do dzi¶ w budynku dyrekcji zak³adu mo¿na ogl±daæ podziemne centrum dowodzenia. Podziemna Nowa Huta
Wojna na Ukrainie ponownie obudzi³a w nas lêk o przysz³o¶æ. Dzi¶ nowohuckie schrony, budowane w czasach zimnej wojny, gdy huta stali mog³a staæ siê g³ównym celem ataku wroga, a liczba mieszkañców Nowej Huty szybko przekroczy³a 100 tys. nie musz± byæ dzi¶ jedynie ciekawostk± historyczn±. Opowie¶æ o ponad 250 budowlach ochronnych pod blokami, szko³ami, przedszkolami, o¶rodkami zdrowia czy instytucjami kultury zlokalizowanymi w centrum dzielnicy, w obliczu wojny w s±siedniej Ukrainie bardziej przemawia do wyobra¼ni. Choæ tak naprawdê, zdecydowana wiêkszo¶æ z tych obiektów nie mog³aby dzi¶ spe³niæ swojej roli.
Wokó³ nowohuckich schronów naros³o wiele mitów. Jeden z nich g³osi, ¿e pod Now± Hut± istnieje drugie, podziemne miasto, po którym mo¿na poruszaæ siê, nie wychodz±c na powierzchniê. Ile schronów wybudowano w Nowej Hucie? W budynkach mieszkalnych oko³o 170, w budynkach u¿yteczno¶ci publicznej: przedszkolach, szko³ach, szpitalu ponad 40. Znajduj± siê w osiedlach powstaj±cych w latach piêædziesi±tych. W os. Szkolnym zlokalizowano ich ponad 20. Miêdzy innymi - ten pod Zespo³em Szkó³ Mechanicznych nr 3 nad Nowohuckim Zalewem.. Od 2015 r. trwaj± prace nad projektem Podziemna Nowa Huta, maj±cym na celu udostepnienie kilku nowohuckich schronów do celów wystawienniczych. Do koñca lutego 2019 r. prowadzi³o je Muzeum PRL-u.
- Dzia³ania te kontynuuje Muzeum Krakowa. Projekt obejmuje trzy lokalizacje na os. Szkolnym, a w ka¿dej z nich zostanie poruszony inny temat. Centrum Podziemnej Nowej Huty znajdzie siê na os. Szkolnym 22, gdzie powstanie wystawa „Schrony w Nowej Hucie – duch miejsca, duch czasu”, po¶wiêcona dzielnicy i zimnej wojnie. W kolejnej lokalizacji, w schronie na os. Szkolnym 9, planowana jest wystawa „Wokó³ atomu” Na razie dla zwiedzaj±cych jest dostêpny schron pod Zespo³em Szkó³ Mechanicznych, czyli pierwszy etap projektu. Znajduje siê w nim wystawa „Stan zagro¿enia” - mówi Agata Klimek-Zdeb, z Muzeum Nowej Huty – oddzia³u Muzeum Krakowa, kuratorka wystawy. Sto metrów kwadratowych bezpieczeñstwa
Na ¶wiecie budowane s± schrony o ró¿nym przeznaczeniu - maj±ce chroniæ ludzi nie tylko przed wojn±, ale tak¿e np. przed trzêsieniami ziemi czy tornado Schron pod ZSM nr 3 nad Zalewem Nowohuckim oddano do u¿ytku w roku 1959: równocze¶nie z otwarciem szko³y. Móg³ pomie¶ciæ od 50 do 250 osób. Posiada³ standardowe pomieszczenia, jak: komory schronowe, w których mieli przebywaæ chroni±cy siê ludzie, komorê filtrowentylacyjn±, przedsionek przy wej¶ciu, toalety, umywalniê.
Norma w komorach schronowych przewidywa³a na jedn± osobê 0,7 m.kw. powierzchni. Ich wyposa¿enie by³o bardzo proste: ³awki, ewentualnie nadbudowane nad ³awkami prycze, zbiorniki na wodê. Przed laty, gdy budowano system schronów zak³adano, i¿ w przypadku og³oszenia stanu zagro¿enia schron zostanie doprowadzony do gotowo¶ci w ci±gu 3 dni (przede wszystkim mia³o zostaæ uzupe³nione niezbêdne wyposa¿enie Obiekt pod ZSM w os. Szkolnym, ma okna, co by³o do¶æ wyj±tkowe i wymaga³o specjalnej zgody Komendy Wojewódzkiej Terenowej Obrony Przeciwlotniczej. W razie zagro¿enia, w ci±gu 72 godzin okna nale¿a³o zamurowaæ i zabezpieczyæ z zewn±trz ziemi± oraz przygotowaæ schron na przyjêcie ludzi, czyli doposa¿yæ m.in. w ³awki, w prycze, zapas wody pitnej… Na kilka dni
W czasach zimnej wojny schrony powstawa³y po obu stronach ¿elaznej kurtyny. Te budowane w Polsce w latach 50. nie by³y przeciwatomowe, ale przeciwlotnicze i przed atakiem z powietrza mia³y chroniæ, choæ nie do koñca. - - Takie jak ten, kategorii III lub IV, chroni³y jedynie przed zagruzowaniem i po¶rednimi skutkami ataku. Mia³y ¿elbetowe stropy o grubo¶ci odpowiednio minimum 30 i 15 cm nie wytrzyma³yby bezpo¶redniego uderzenia bomb± lotnicz±. Schrony lepszych kategorii mia³y ¿elbetonowe stropy siêgaj±ce do prawie 3 metrów grubo¶ci – mówi Agata Klimek-Zdeb.
Jak d³ugo w tym obiekcie mogli przebywaæ ludzie? Przewidywane wed³ug przepisów zapasy wody wskazuj±, ¿e od kilku dni do ok. tygodnia. ¯ywno¶ci nie zapewniano. Potem nale¿a³o siê st±d ewakuowaæ.
Ka¿dy schron mia³ byæ wyposa¿ony w agregat filtrowentylacyjny napêdzany silnikiem elektrycznym, który w przypadku braku zasilania mia³ byæ napêdzany rêcznie, przy pomocy korby - z wykorzystaniem napêdu ludzkich miê¶ni. Normy mówi³y o 1,5-2 metrach sze¶ciennych powietrza na godzinê na jedn± osobê. Schrony mia³y instalacjê wodoci±gow± ze zbiornikami wody zapasowej.
Ka¿dy schron musia³ mieæ te¿ wyj¶cie ewakuacyjne. Budowano je poza obszarem ewentualnego zagruzowania, w odleg³o¶ci liczonej jako po³owa wysoko¶ci budynku + 3 metry. Nie tylko przesz³o¶æ
W roku 1958 w Polsce ograniczono liczbê miast, w których inwestowano w budowle ochronne, z 72 do 30.
W 1959 roku, gdy Stany Zjednoczone posiada³y 12 298 g³owic j±drowych, ZSRR – 1060, a Wielka Brytania – 35, wprowadzono nowe wymagania dotycz±ce schronów, zwi±zane z zagro¿eniem atomowym. które mia³y pe³niæ funkcjê ochrony przed skutkami wybuchu bomby atomowej. Schrony budowane od tego momentu mia³y zapewniaæ ochronê przed dzia³aniem fali uderzeniowej, promieniowania ¶wietlnego i przenikliwego. Najwiêksze zmiany zasz³y w systemie wentylacji. Makietê takiego nowoczesnego na owe czasy schronu „przeciwatomowego” mo¿na zobaczyæ na wystawie w os. Szkolnym. W wyniku przepisów z 1959 r. po³±czono funkcjê ewakuacyjn± wyj¶cia zapasowego z funkcj± czerpni powietrza. Wymusi³o to zmianê konstrukcji wy³azów - stalowa lub betonowa pokrywa zosta³a zast±piona konstrukcj± sk³adaj±c± siê z betonu i siatki, co umo¿liwia³o przep³yw powietrza. Takie wy³azy mo¿na jeszcze dzi¶ dostrzec w nowohuckich osiedlach.
Czy ówcze¶ni Polacy buduj±c schrony przeciwlotnicze wierzyli w realne zagro¿enie? Zgromadzone przez obie strony arsena³y broni przemawia³y za tym, ¿e by³o mo¿liwe. Na to nak³ada³ siê brak informacji, których ¼ród³em by³a g³ownie oficjalna propaganda.
Budowle ochronne wznoszono po obu stronach ¿elaznej kurtyny. Buduje siê je zreszt± do dzi¶. Potentatem w liczbie schronów przeciwlotniczych jest Szwajcaria. Szwajcarskie schrony mog± pomie¶ciæ o 1,5 mln wiêcej osób ni¿ wynosi liczba ludno¶ci tego kraju.
Z kolei idea prywatnego schronu w Kansas w Stanach Zjednoczonych polega na sprzeda¿y miejsc parkingowych pod kampery, którymi bêdzie mo¿na przyjechaæ tu w razie zagro¿enia. Schron czy placebo?
- Ostatnia sala na wystawie w schronie w os. Szkolnym, zatytu³owana „Uwaga! Alarm!”, zawiera pytania sk³aniaj±ce do zastanowienia siê nad tym, jak post±piliby¶my i jakie emocje towarzyszy³yby nam podczas zagro¿enia, podczas przebywania w schronie. W momencie otwarcia wystawy, 28 lutego 2019 r. chyba nikomu z nas nie przysz³o do g³owy, ¿e najgorsze scenariusze stan± siê rzeczywisto¶ci±. Mam na my¶li oczywi¶cie ogarniêt± wojn± Ukrainê – podkre¶la kuratorka wystawy „Stan zagro¿enia”.
- Podziemna Nowa Huta to projekt realizowany w duchu teorii interpretacji dziedzictwa. Ma nie tylko informowaæ, ale tak¿e odwo³ywaæ siê do do¶wiadczeñ, emocji, wyobra¼ni zwiedzaj±cych. By opowie¶æ o czasach minionych by³a im bli¿sza, by odnale¼li aspekty historii, które mog± co¶ wnie¶æ do naszego wspó³czesnego ¿ycia – dodaje Agata Klimek-Zdeb.
Schrony z epoki zimnej wojny mo¿na potraktowaæ jak placebo, gdy¿ nie by³y w stanie zapewniæ ludziom bezpieczeñstwa – napisa³ kto¶ ze zwiedzaj±cych.
Kto¶ inny odnosi funkcjê schronu do niedawnej pandemii, któr± postrzega równie¿ jako stan zagro¿enia, gdy to dom sta³ siê miejscem, gdzie szukali¶my bezpieczeñstwa. Widaæ wyra¼n± ró¿nicê miêdzy wpisami sprzed ataku Rosji na Ukrainê, gdy wszyscy wyra¿ali nadziejê, ¿e wojna nigdy ju¿ nie wróci i dzi¶ – gdy zagro¿enie wojenne nas dosiêg³o, a to, co mia³o byæ reliktem przesz³o¶ci mo¿e staæ siê nasz± rzeczywisto¶ci±.
Krystyna Lenczowska
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
