Parę słów o… Lamusie
Dodane przez Administrator dnia 19/04/2012 14:08:50
W dzisiejszym odcinku przedstawiona zostanie historia renesansowej rezydencji Branickich, zwanej potocznie „Lamusem”. Jej fundatorem był Jan Branicki (zm. w 1611 r.), jeden z najwybitniejszych przedstawicieli rodziny zasiedziałej w Branicach i Ruszczy od XIII w., urzędnik dworu królewskiego Jagiellonów, wojewoda krakowski, starosta niepołomicki, kasztelan żarnowiecki oraz biecki. Budowę rozpoczęto jeszcze w XVI w., a zakończono na początku XVII w. (około 1603 r.). Tzw. „Lamus” w Branicach, to jeden z kilku renesansowych dworów wieżowych w Polsce, wznoszonych w XVI i XVII w. w oparciu o wzory włoskich budowli o charakterze obronnym. Wzorce te dotarły, na dwór królewski Jagiellonów wraz z królową Boną. W Polsce nie miały one charakteru obronnego, pełniły funkcje rezydencjonalne i reprezentacyjne.
Wieża obronno-mieszkalna została zbudowana na planie prostokąta o wymiarach ok. 11, 45 x 9, 80 m. Rezydencja Branickich zwieńczona jest u góry attyką z arkadami oraz grzebieniem krenelażowym (charakterystyczne zwieńczenie muru obronnego). Natomiast elewacja wykonana została, bardzo popularną w okresie renesansu techniką s-grafitto. Polegała ona na nałożeniu dwóch różnobarwnych warstw tynku a następnie wydrapywaniu warstwy zewnętrznej. Wejście do budowli ulokowane zostało na dłuższym boku. Budowla posiada trójdzielne piwnice zbudowane z kamienia łamanego i cegieł, sklepione beczkowato. Parter oraz piętro zbudowane zostały z cegły w konstrukcji dwudzielnej, natomiast dach wykonany został w konstrukcji koszowej. Na parterze znajduje się sień z prowadzącymi na górę drewnianymi schodami oraz izba usytuowana na lewo od wejścia, która przykryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami oraz posiada dwa przeciwległe okna. Natomiast w sali na piętrze, która pierwotnie pełniła funkcje mieszkalne i reprezentacyjne, znajduje się drewniany strop oraz wyrzeźbione z wapienia pińczowskiego – kominek oraz portal wejściowy – „perełki” budowli. Ich autorem, jest znany w ówczesnych czasach warsztat włoskiego architekta i rzeźbiarza Santi Gucciego, który wykonał także pomnik Anny Jagiellonki w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, nagrobek rodziny Branickich w kościele Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach czy maszkarony na krakowskich Sukiennicach.
Kominek posiada po bokach pilastry herbowe na zwierzęcych łapach, z usytuowanymi na głowach kapitelami jońskimi, na belkowaniu wyrzeźbiony został kartusz herbowy z przedstawieniem herbów Jastrzębiec, Nowina, Gozdawa, Pobóg oraz herb Sulima. Na nadstawie kominka, znajduje się natomiast kartusz z przedstawieniem herbów Kotwicz, Gryf oraz Zabawa. Portal wejściowy również posiada kartusz herbowy z przedstawieniem herbu Gryf (szczegółowe opisy przedstawionych na kominku oraz portalu herbów szlacheckich opisane zostaną w kolejnym odcinku).
Lamus w późniejszym okresie należał do rodziny Badenich, którzy odkupili pod koniec XVIII w. budynek oraz ziemie, od żony Jana Klemensa Branickiego (zm. w 1771 r.) Izabeli Poniatowskiej siostry króla Stanisława Poniatowskiego. Rodzina Badenich wybudowała obok Lamusa dwór klasycystyczny, w którym zamieszkała. Natomiast ówczesna rezydencja po Branickich zaczęła pełnić funkcję przechowalni i to właśnie, dlatego została określona terminem „lamus”, którym określany jest budynek, gdzie przechowuje się niepotrzebne, stare rzeczy.
Obecnie w Lamusie znajduje się ekspozycja archeologiczna, przedstawiająca zabytki począwszy od epoki kamienia aż do czasów średniowiecza, znalezione podczas prac wykopaliskowych na terenie Nowej Huty.
Iwona Krzysztonek
