Głos - Tygodnik Nowohucki

„SIRTAKI” PO LATACH
Dodane przez Administrator dnia 04/11/2011 15:22:36

W cieniu greckiego kryzysu gospodarczego odbyło się święto „Ochi” – w polskim tłumaczeniu znaczy - Dzień „Nie”. Świętowano w Polsce, w sali Pieśni i Tańca Ośrodka Kultury im. C.K.Norwida, gdzie spotkali się Grecy, którzy jeszcze pozostali w Krakowie.

Tego wieczora zaśpiewali, nieliczni już, mieszkający w Krakowie członkowie zespołu „Sirtaki”. Wraz z nimi, jedną z greckich piosenek zaspiewała w języku swojej mamy – Maja Sikorowska.

Treść rozszerzona

„Sirtaki” Romy Krzemień
Dziś Grecy mówią „nie” reformom proponowanym przez grecki rząd.Historycznie „nie” - powiedzieli 28 pażdziernika 1941 roku, żądaniu Mussoliniego umozliwienia wejścia wojsk włoskich na tereny Grecji.
Wiesława Wykurz z Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida postanowiła połaczyć greckie święto z grecką muzyką – w ramach kolejnego wieczóru nowohuckich muzycznych wspomnień.
Tym razem wspominano egzotyczny - ze względu na instrumentarium i historię członków zespołu - zespół SIRTAKI.
Zespół działał przy Zakładowym Ośrodku Kultury nowohuckiego kombinatu od 1966 roku. Prowadziła go Roma Krzemień, która była przewodniczką po muzycznej historii greckiego zespołu z Nowej Huty. Wspominała, że gdy została o prowadzenie zespołu poproszona przez ówczesnego dyrektora J. Żabińskiego, nie bardzo chciała się tego podjąć gdyż wówczas nie znała ani jezyka, ani też greckich melodii.
Nazwa „Sirtaki” pochodzi od tańca greckiego Syrtáki. Jego międzynarodowa kariera rozpoczęła się wraz z filmem „Grek Zorba”, do którego muzykę skomponował Mikis Theodorakis. „Sirtaki” to połączenie szybkiej i wolnej wersji tańca „hasapikos”, nazywanego „zorbą”.
Nowohucki, grecki „Sirtaki” liczył początkowo 7 członków. Z czasem skład się powiększał, zmieniali się muzycy i wokaliści, ewaluował wygląd zespołu. Pojawiły się orginalne greckie instrumenty: m.in. buzuki. Roma Krzemień w roku 1973 przywiozła z Wiednia płytę z muzyka Theodorakisa, jej okładka zainspirowała program Khatana i scenografię występu. „Sirtaki” zdobywał uznanie na festiwalach – także na festiwalu piosenki greckiej – organizowanym w Świdnicy.
To było nie tylko wspólne śpiewanie ale także np. w nagrodę na któryś z festiwali – wspólne wyjazdy w Bieszczady np. do Wołosatego.
Po tym wspólnym polsko-greckim muzaykowaniu pozostaly niestety wyłacznie fotografie i ludzka pamięć, nie zachowało się żadne nagranie.

Z ziemi greckiej do polskiej

Po wyzwoleniu, już w początku grudnia 1944, po stłumieniu przez policję i wojsko licznych, lewicowych demonstracji wybuchły w Atenach gwałtowne walki. Wojska brytyjskie zdołały opanować sytuację, starcia miedzy prawicowym rządem, a oddziałami komunistycznej partyzantki ELAS przerywane były negocjacjami. W styczniu 1945 lewica musiała pogodzić się z porażką, partyzanci wycofali się z Aten. Na mocy porozumienia zgody narodowej podpisanego 12 lutego 1945 r. w Warkizie, lewicowa partyzantka ELAS została rozwiązana. W marcu w Grecji przeprowadzono wybory powszechne, które jednak odbyły się w atmosferze terroru osobistego i urzędowych prześladowań wobec byłych uczestników ELAS. Komuniści wezwali do bojkotu urn. Sukces odniosły siły rojalistyczne, reprezentowane przez grecką Partię Ludową. 1 września 1946, w wyniku ogólnonarodowego plebiscytu, Król Jerzy II Glücksburg powraca na tron.
Formalnie działają jeszcze lewicowe partie polityczne, w tym KPG. Część lewicy, zwłaszcza byli partyzanci ELAS, wspomagani przez Komintern, schodzi do podziemia. . Wybucha wojna domowa. Komuniści przekształcają byłe oddziały partyzanckie w Demokratyczne Wojsko Grecji, które w 1948 r. liczy ponad 35 000 żołnierzy. Armia rządowa zbrojona jest przez Brytyjczyków, a potem – w myśl doktryny Trumana jej zaopatrzenie przejmują Amerykanie.
W początkach 1948 roku komuniści, którzy sformułowali rząd tymczasowy, kontrolują już większą część terytorium Grecji, jednak bez dużych miast. Od drugiej połowy 1948 roku, silniejsza i znacznie lepiej uzbrojona armia rządowa, zaczyna odnosić sukcesy, wypierając komunistyczną partyzantkę w coraz bardziej w górzyste tereny.
Po odcięciu dróg zaopatrzenia wiodących z Jugosławii oraz po wysiedleniu przez armię rządową około 800 tysięcy ludności cywilnej, z terenów zagrożonych walkami, komuniści znaleźli się potrzasku. Po kolejnych, przegranych bitwach, w masywach gór na Vitsi i Grammos, w których przewaga armii rządowej była już co najmniej 10-krotna, zadecydowali o przerwaniu walk.
W obawie o swój los, partyzanci i ich rodziny udali się na emigrację, nieraz całymi rodzinami. Profesor Uniwerystetu Jagiellońskiego Pendoksia Papuci-Władyka, która podczas greckiego wieczoru w Nowej Hucie przybliżyła zebranym w Sali Tańca historię Greków w Polsce, szacuje, że w latach 1948 – 1949 Grecję opuściło około 60 tys. uchodźców. Była to akcja zorganizowana, wspierana przez Komintern. Docelowym celem ich podróży był Związek Radziecki i inne kraje komuniastyczne. Uchoddźcy nie mieli jednak możliwości wyboru miejsca osiedlenia się, jechali tam gdzie skierowała ich partia.
Drogi transportu były różne, a całą akcję zachowywano w tajemnicy, Uciekali przez porty Albanii, skąd odbywał się transport statkami, przez Rumunię i Węgry.
- Polska przyjęła około 14,5 tys. Greków. To byli Grecy , Macedończycy, Hucułowołosi. Około 96 proc. emigrantów pochodziło z małych wiosek i miasteczek. Uznani zostali za wrogów ojczyzny i pozbawieni obywatelstwa – podkreśla prof. Papuci-Władyka.
Szlak do Polski wiódł drogą morską z Albanii. Podróż trwała około dwóch tygodni. Ranni - trafiali do szpitala na wyspie Wolin, zdrowi – do Zgorzelca. Osobno dzieci, osobno dorośli.
Do grudnia 1953 roku greccy emigranci trzymani byli w izolacji, w pogotowiu wojskowym. Potem rozparcelowano ich po całej Polsce. Grupami – do Krościenka, Ustrzyk Dolnych w Bieszczadach.
Powstał Związek Uchodźców Greckich z siedzibą we Wrocławiu.

Sirtaki tańczy Jadwiga Zielińska z domu Topalis
Sirtaki, w odróżnieniu od większości greckich tańców ludowych, nie tańczy się w kole, trzymając się za ręce - tancerze tworzą linię, kładąc ręce na ramiona sąsiada. Oczywiście wymagany jest akompaniament buzuki.
Jadwigę Zielińską tańczyc sirtaki nauczył ojciec - Dimitrios Topalis. Gdy trafił do Krakowa miał za sobą historię podobną do losu 14 tysięcy Greków, którzy trafili do Polski. Można powiedzieć, że miał szczęście. Był ranny i pozostał w Polsce, gdy jego oddział skierwano do Kazachstanu.
Ze Zgorzelca trafił do Wrocławia, wreszcie w 1953 roku - do Krakowa. Tu w kawiarni poznał Polkę. - Weszła grupa opalonych młodych mężczyzn, wyróżniali się wśród Polaków ciemniejszą cerą, pod wąsem, z bujnymi ciemnymi czuprynami. Jeden z nich poprosił mamę do tańca… - wspomina rodzinna historię J. Zielińska. Myśl o mieszanym małżeństwie była niechętnie przyjmowana przez ojca późniejszej pani Topalis. Jednak uczucie zwycięża wszelkie przeszkody: ślub Polki z Grekiem, w małej miejscowości, z której pochodziła mama Jadwigi, w roku 1954, był wydarzeniem…
- Zorby i sirtaki nauczył mnie tato. Jak on, jak moi Greccy dziadkowie mam we krwi zamiłowanie do wspólnej zabawy… Greckie tańce znam od dziecka, to znaczy od czasu gdy zaczęłam, wraz z rodzicami, chodzić do „greckiej świetlicy” w os. Szkolnym. Tam występował także zespół „Sirtaki”, to jak pięknie śpiewali i tańczyli robiło wrażenie nawet na małej dziewczynce. Usłyszałam buzuki i do dziś coś chwyta mnie za serce, gdy słyszę ten instrument – wspomina po latach Jadwiga z domu Topalis.
W latach sześćdziesiątych Greków w Nowej Hucie było mnóstwo. Polscy Grecy utrzymywali miedzy sobą kontakty, spotykali się na każde święta, Sylwestra. W os. Szkolnym miał siedzibę Związek Uchodźców Politycznych Polsce im. Nikosa Belojanisa. Wygnańcy greccy dwa razy w tygodniu spotykali się tu na kawie, by wspominać, wymieniać się informacjami, gdy ktoś przyjechał z Grecji i przywiózł jakieś wiadomości z rodzinnych stron. To była namiastka ojczyzny w czasach kiedy mieli statut „bezpaństwowca” i nie mogli wjechać do Grecji…
W 1974 roku, po upadku rządu „czarnych pułkowników” w Grecji odbyły się pierwsze wolne wybory parlamentarne. Anulowano ustawy, odbierające obywatelstwo licznym wychodźcom politycznym, w tym wielu Grekom w Polsce. Następuje stopniowe otwieranie granic dla ich odwiedzin w ojczyźnie. W 1981 roku Grecja zostaje członkiem EWG.
Dimitrios Topalis pojechał do Grecji w 1979 roku. Zdążył zobaczyć tylko matkę. Ojciec zmarł w 1979 roku, dwa miesiące przed przyjazdem syna.
- Tato pochodzi z Larisy, w Tesalii, północno-wschodnim rejonie Grecji. Ja pojechałam tam po raz pierwszy w 1986 roku. Wtedy wydawało mi się, że to rolniczy kraj, biedniejszy niż nasz. Rodzinna wioska taty jest położona na górze Osas, z najwyższym szczytem Kisavos. Jechaliśmy tam niemal pionowo pod górę, wąską górską drogą. Dzis u podnóża gór biegnie autostrada… Z góry, z wioski taty schodzi się do morza, do Kokinonero, co oznacza „czerwona woda” - miejscowość ze źródłami siarkowymi. Jeden raz tam tylko byłam, poznałam moją babcię. W Grecji żyje jeszcze taty brat i dwie kuzynki. Niestety na co dzień nie utrzymujemy z nimi kontaktu. Główną przeszkoda jest język - nie umiem greckiego. Dzis żałuję, że kiedy była okazja się go nauczyć, na lekcjach dla dzieci z rodzin mieszanych polsko-greckich, wówczas nie wydawał się przydatny. W domu rodzice rozmawiali po polsku i dlatego tato języka polskiego nauczył się doskonale – podsumowuje J. Zielińska.
***
Jej ojciec odzyskał paszport grecki. Ona wybrała obywatelstwo polskie. Na pytanie co w Grekach jej się podoba najbardziej odpowiada: brak dystansu i blokady, jaką w polskim języku stwarza forma: „pan”, „pani”. Tam wszyscy sobie mówią na „ty” ewentualnie „ciociu”, „wujku”. Mój ojciec jest dla Greczynek działających w Stowarzyszeniu Greków w Krakowie „tio” – „wujek” Tak się do niego zwracają… Są niesamowici, otwarci, muzykę maja we krwi. Tam stary bawi się razem z młodym, do wspólnego tańca dołączyć może każdy.
Dimitrios Topalis dziś pozostał niemal ostatnim z pierwszego pokolenia greckich uchodźców w Krakowie. Najstarszym – w nielicznym dziś gronie członków Stowarzyszenia, któremu przewodniczy Wagelica Jaworska z domu Badi. Pozostała ich w Polsce garstka. Gdy otwarła się możliwość powrotu do Grecji, wracali. Najliczniej - ci z drugiego pokolenia, urodzeni już tutaj w Polsce, ale nauczeni przez rodziców, że ojczyzna jest tam.
Wielu z tego najstarszego pokolenia spoczęło na polskich cmentarzach.
Według Narodowego Spisu Ludności w 2002 Polskę zamieszkiwało 1404 Greków. Mieszkają jeszcze – nieliczni - we Wrocławiu, gminie Police i w Zgorzelcu, w Świdnicy (40 osób), w gminie Ustrzykach Dolnych
- Tęsknię za muzyką grecką, tak dużo radości to wspólne śpiewanie i muzykowanie w zespole „Sirtaki” nam dawało. Z tą muzyką i Grekami było nam w Nowej Hucie dobrze – posumowała wieczór greckich wspomnień Roma Krzemień.
Krystyna Lenczowska