Głos - Tygodnik Nowohucki

„Przypomniane” Dziedzictwo Nowej Huty – KRZESŁAWICE
Dodane przez Administrator dnia 27/10/2011 18:47:45

Dzięki nowohuckiemu oddziałowi Muzeum Historycznego Miasta Krakowa – Dzieje Nowej Huty i Marii Lempart kustosz kolejnej, szóstej już wystawy z cyklu „Zapomniane Dziedzictwo Nowej Huty”, historia dawnych wsi, na terenie których powstała Nowa Huta, jest przypominana i odkrywana na nowo.

Cennik młyna parowego w Krzesławicach

Treść rozszerzona

Krzesławice wioska położona w niewielkiej odległości od centrum Nowej Huty, włączona została w obręb Krakowa w 1951 roku. W odległości 20 minut spaceru od Placu Centralnego ocalały ślady historycznego założenia wsi lokowanej na prawie niemieckim w XIV wieku
Ale ślady bytności ludzkiej są znacznie starsze - badania archeologiczne wykazały, że pierwsze osady istniały na tym terenie już siedem tysięcy lat temu. (Stąd też obecność wśród eksponatów ubranych w skóry kobiety i mężczyzny z epoki wczesnego neolitu). Archeolodzy odnaleźli m.in. bogato zdobiona ceramikę i obsydian, importowane z terenu dzisiejszych Węgier. Około 100 lat przed Chrystusem, przybyli tu Celtowie. Źródłem ich bogactwa było położenie przy szlaku bursztynowym wiodącym od Bałtyku do Morza Śródziemnego.
Nazwa „Krzesławice” pochodzi od imienia „Krzesław” lub „Krzesisław”. W dokumencie wystawionym przez patriarchę jerozolimskiego Monacha w 1198 roku, pojawia się nazwa wsi Grorezlauice, która jest prawdopodobnie zniekształconą przez nieznajomość języka polskiego, nazwą Krzesławic. Równocześnie nowo założony w Miechowie klasztor Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie, sprowadzony do Polski przez Jaksę Gryfitę w 1163 roku, został bogato uposażony. M.in. przez rycerza Bodziwoja, właściciela Krzesławic. Gdy w sąsiedztwie osadzono mnichów cysterskich, wieś Budziwoja była przez lata przedmiotem sporu pomiędzy oboma zakonami. Z przerwami Bożogrobcy pozostali właścicielami majątku Krzesławice, jako jednej z wielu wsi, aż do XVIII wieku, kiedy majątek został przejęty przez Skarb Państwa i wykorzystany na cele edukacyjne.
W efekcie starań wizytatora Akademii Krakowskiej z ramienia Komisji Edukacji Narodowej, pełniącego także funkcję rektora szkoły księdza Hugona Kołłątaja (1750-1812) dobra miechowskie zostały przekazane, jako uposażenie reformowanej uczelni działającej wówczas pod nazwą Szkoła Głowna Koronna. Wieś liczyła wówczas 303 mieszkańców i 45 domów. Znajdował się tu dwór, młyn, dwie karczmy, „28 chałup o jednym gospodarzu, jedna chałupa o dwóch gospodarzach, pięć chałup z ogrodem i siedem bez ogrodu”.
Kołłątaj wydzierżawił majątek od uczelni i zaczął w nim gospodarować nowoczesnymi metodami, co pozwoliło mu na zgromadzenie niezłego majątku, wygodne życie i rozwijanie pasji kolekcjonerskiej.
Ale wydarzenia następnych lat zmieniły to sielskie życie. W wyniku uczestnictwa w Powstaniu Kościuszkowskim, Kołłataj został aresztowany przez Austriaków i osadzony w więzieniu w Ołomuńcu. Stamtąd pisał tęskne listy opisujące uroki życia w krzesławickim majątku…
Wśród późniejszych właścicieli Krzesławic była rodzina Kirchmayerów, wywodzący się z bogatego mieszczaństwa, (właścicieli browaru , sklepu korzennego z kamienicą przy Rynku Głównym w Krakowie). Jan Kanty Kirchmayer deputowanym do Izby Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa i sędzia pokoju, zamieszkał w Krzesławicach, a w roku 1829 wystawił nad Dłubnią murowaną gorzelnię. Zmarł pomagając mieszkańcom podczas epidemii cholery, a wdowa po nim wydzierżawiła majątek Kazimierzowi Girtlerowi, znanemu krakowskiemu pamiętnikarzowi. To jemu zawdzięczamy nie tylko opis Krzesławic, ale i innych, sąsiednich majątków.
***
Szkice z roku 1848 przedstawiają stojący w parku w Krzesławicach murowany dwór z drewnianą oficyną, przed którym zaznaczono kolisty gazon. Na zachód od dworu zaznaczono geometryczny ogród, za nim - podwórze folwarczne otoczone pięcioma gospodarczymi, drewnianymi budynkami. Obszar dworski zamyka od południa podkowiasta murowana budowla - wozownia ze stajnią. Północną cześć terenu zajmuje park o swobodnym układzie. Przy drodze, na północ od dworku, znajdował się staw, obok którego wiodła szeroka aleja.
W 1870 roku Krzesławice liczyły 468 mieszkańców. Do gromady należało 485 morgów gruntu (około 280 ha) zaś do Kirchamjera (dwór wrócił do tej rodziny po Girtlerze) - około 200 hektarów. Wincenty Marcin Kirchmajer był również właścicielem młyna.
Po jego śmierci majątek kupił Jan Matejko. Zainwestował w majątek wynagrodzenie otrzymane od hrabiego Benedykta Tyszkiewicza, który zakupił obraz artysty „Batory Pod Pskowem”, by małżonce i dzieciom umożliwić pobyt poza Krakowem na świeżym powietrzu, co zalecał rodzinny lekarz.
Krzesławice to nie tylko dwór. Pod koniec XIX wieku przebudowano inną, silnie oddziałująca na krajobraz i okolice budowlę - austriacki fort. W roku 1895 jako kanonier służył w nim Wincenty Witos, późniejszy przywódca chłopski.
Po Cybulskich, którym syn Jana Matejki odsprzedał dworek w Krzesławicach, majątek odziedziczyła Maria Burzyńska. Ona podarowała zrujnowany dwór na którego odnowienie nie miała środków Towarzystwu Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, z zastrzeżeniem, ze ma służyć jako muzeum pamiątek po Kołłątaju i Matejce.
Gdy po II wojnie światowej wybudowano kombinat, Krzesławice znalazły się w strefie ochronnej, co w pewnym stopniu utrwaliło wiejski charakter osiedla. Szkoła, którą ufundował Jan Matejko działała do lat 60-tych ub. wieku. Obecnie mieści się w niej klub Krzesławice filia Ośrodka kultury Kraków Nowa Huta.
***
Maria Lempart szukała śladów przeszłości Krzesławic w Archiwum Państwowym w Krakowie, w Fundacji Książąt Czartoryskich w Krakowie, Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Muzeum Archeologicznym, Muzeum Etnograficznym, Muzeum Narodowym w Krakowie oraz Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków.
Ujęła dzieje Krzesławic w siedmiu aspektach. „Krzesławice na szlakach Europy”, to czas, gdy ówcześni mieszkańcy – Celtowie - czerpali swe bogactwo z intratnego handlu bursztynem. Na ekspozycji „W rękach Rycerzy Grobu Pańskiego” można m.in. obejrzeć reprodukcję dokumentu z 1325 roku, w którym król Władysław Łokietek oddaje Bożogrobcom z Miechowa, skonfiskowane podczas buntu wójta Alberta, Krzesławice.
Krzesławicom z epoki Hugona Kołłątaja poświęcona jest część – „W służbie Oświecenia”.(tu oprócz wizerunku słynnego właściciela dworu, prezentowana jest księga z wierszami Kołłątaja powstałymi w Ołomuńcu. „Posiadłość pamiętnikarza” przybliża sylwetkę i majątek z okresu Kazimierza Girtlera. „Domena artysty” - eksponuje czasy Jana Matejki. (Prezentowane są tu m.in. rysunki i karykatury, które Jan Matejko wykonał w Krzesławicach – powstały tutaj m.in. szkice do obrazu Kościuszko pod Racławicami.)
Kolejna ekspozycja „Festung Krakau”, opisuje austriacką twierdzę, a także dramatyczne wydarzenia związne z II wojną światową. „Drewniany świat” to fragment wystawy prezentujący obiekty zebrane w latach 70-tych ub. wieku w ramach akcji „Ocalić od zapomnienia” , które miały posłużyć jako eksponaty do planowanego w Krzesławicach skansenu.
***
Dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa Michał Niezabitowski, otwierając 19 bm. w siedzibie nowohuckiego oddziału muzeum – Dzieje Nowej Huty, wystawę „Krzesławice” zapowiedział, kontynuację cyklu. Każdej z wystaw poświeconych dzisiejszym nowohuckim osiedlom wiejskim, towarzyszy niewielkie, ale jakże interesujący dla miłośników Nowej Huty wydawnictwo. Katalogi wystaw można nabyć w siedzibie oddziału Dzieje Nowej Huty w Alei Róż.
Wystawę „Zapomniane Dziedzictwo Nowej Huty – Krzesławice” oglądać można do 14 stycznia 2012 roku.
(krys)