Nowa Huta oczami Włocha
Dodane przez Administrator dnia 16/10/2020 22:15:08

---

O Nowej Hucie opowiada dr Luca Palmarini, autor książki „Nowa Huta. La citta ideale”.

+ W tym roku ukazała się, chyba jako pierwsza w języku włoskim, książka o Nowej Hucie, której jest Pan autorem. Proszę nam powiedzieć, jak to się stało, że znalazł się Pan w Polsce, w Krakowie?
- Mieszkam na stałe w Krakowie od roku 2000. Moją pierwszą podróż do Polski odbyłem na początku lat dziewięćdziesiątych. Należę do pokolenia Interrail, jeden bilet kolejowy na całą Europę, ważny na jeden miesiąc. To była również epoka zaraz po upadku muru Berlińskiego, pierwsze lata po zakończeniu podzielenia Europy w dwóch blokach, zachodni i wschodni. Chciałem odnaleźć ślady materialne, jak również skutki w ludzkim myśleniu, które żelazna kurtyna pozostawiła za sobą. Zdecydowałem się na podróż do Europy środkowo-wschodniej: Węgry, Czeska i Słowacka Republika Federacyjna (wtedy jeszcze ta nazwa obowiązała), ziemie byłej NRD i Polska. Oczywiście odnalazłem wiele tych śladów, o których wyżej była mowa. Ciągle pamiętam, że na Węgrzech widziałem cokół pomnika i na cokole były same stopy. Resztę pomnika zabrała ze sobą zmiana ustrojowa. Pierwszym polskim miastem, które zwiedziłem były Katowice. Powody były logistyczne (przesiadka do Krakowa) jak również trochę ciekawości, ponieważ wcześniej czytałem, że Katowice to miasto z mocnymi wpływami architektonicznymi z okresu PRLu. A wreszcie Kraków: stacja autobusów naprzeciwko galicyjskiego dworca kolejowego, bar mleczny Smok, dużo kiosków, często w związku na denominację złotego na produktach, widniały ceny w dwóch cyfrach. Na ulicy Floriańskiej było wielu ludzi, niektórzy oferowali „korzystną wymianę walut”, panie sprzedawały woreczki z nasionami słoneczników. To była jesień, już trochę zimno. Patrzyłem na szlachetne kamienice ulicy Floriańskiej, przy oknach zauważyłem kilka staruszek, które obserwowały ruch na ulicy. Powietrze pachniało węglem. A potem gotycki kościół Mariacki, magiczny Rynek, wzgórze z majestatycznym zamkiem i katedrą. Na ulicy Kanoniczej większość kamienic była jeszcze w ciężkim stanie… ale i tak mistyczny widok. Zakochałem się w Krakowie od pierwszego wejrzenia. Punktualnie co roku wracałem do tego miasta, a w 2000 roku dostałem stypendium ministerialne i z kolej pracę, w związku z tym przeprowadziłem się do królewskiego miasta.
+ A kiedy po raz pierwszy i w jakich okolicznościach zetknął się Pan z Nową Hutą? Dlaczego Nowa Huta Pana zainteresowała?
- Miałem okazję zobaczyć Nową Hutę w połowie lat dziewięćdziesiątych. O tej dzielnicy słyszałem kilkakrotnie w różnych rozmowach z mieszkańcami grodu Kraka, którzy często opowiadali mi historię o decyzji budowy wielkiego miasta robotniczego obok Krakowa, aby zniszczyć jej inteligencję, natomiast na końcu Kraków zniszczył Nową Hutę. O tym, czy to prawda czy to mit, pisze się i mówi się jeszcze dzisiaj. Właśnie w związku z tymi opowiadaniami zdecydowałem się jechać do Nowej Huty. Środkiem transportu oczywiście był tramwaj. Do Nowej Huty jedzie się tramwajem: to uwieczniono nawet w literaturze. Jeździłem do tego miejsca wielokrotnie, miałem okazję rozmawiać z ludźmi i dowiedzieć się jaka faktyczne była rola tej dzielnicy w walce z komunizmem.
+ Co w sposób szczególny zaintrygowało Pana w Nowej Hucie? Jej historia? Jej architektura? Ludzie?
- Trudno powiedzieć, co najbardziej mnie zainteresowało w Nowej Hucie, ponieważ każdy aspekt był i nadal jest dla mnie zaskakujący: historia tego miasta to nie tylko budowa dużego ośrodka miejskiego dla klasy robotniczej, ale także rozwój mitologii stworzenia nowego świata, jak również symbol zwycięstwa klasy robotniczej. To samo dotyczy architektury. Na pierwszy rzut oka Nowa Huta może sprawiać poczucie pewnej monotonii i geometrii, ale za jej zwartością kryją się także różne koncepcje: miasta idealnego, miasta gloryfikującego reżim, jedności sąsiedzkiej, miasta-twierdzy, miasta-ogrodu. Jednocześnie spacer po Nowej Hucie jest jak czytanie książek z historii i historii sztuki: od pierwszych dzielnic, wzorowanych jeszcze na miasteczka robotnicze z przełomu XIX i XX wieku, po triumf socrealizmu placu Centralnego, Budynków Z i S, Centrum Administracyjnego Kombinatu, kina Świt i innych, w których widać wpływy Renesansu i Klasycyzmu. Od najwcześniejszych świadectw modernizmu, takich jak Blok Szwedzki, po przykłady postmodernizmu. I dalej mamy to co najważniejsze, to znaczy ludzi. Od ojców założycieli miasta, którzy reprezentowali klasę robotniczą w czasie socjalizmu, do dzisiejszych pokoleń postindustrialnych, które w Nowej Hucie odnajdują miasto z ludzkim wymiarem, z dostępnymi przestrzeniami zielonymi i rekreacyjnymi, z unikatową atmosferą. Pomiędzy była walka o krzyż i o demokrację. Społeczeństwo Nowe Huty pokazało, że nie poddało się indoktrynacji. W Nowej Hucie każde miejsce jest legendą: od tych najważniejszych, jak np. krzyż i Arka Pana, albo gdzie stał pomnik Lenina, do tych bardziej osobistych jak sklep Świat Dziecka, Restauracja Stylowa i inne, gdzie toczyło się codzienne życie mieszkańców.
Cieszę się, że starsze pokolenia są dumne z faktu, że zbudowały miasto a potem stworzyły społeczność, która po stabilizacji zjednoczyła się, a także cieszy mnie dbałość i szacunek, jakie młodsze pokolenia ukazują przestrzeni i architekturze. A zupełnie z innej tematyki mogę jeszcze powiedzieć, że usłyszeć w Nowej Hucie zwrot „jadę do Krakowa”, gdy ktoś informuje, że jedzie do centrum, to bardzo ciekawy element socjolingwistyczny. Fascynuje mnie to silne poczucie tożsamości, przynależności do Nowej Huty ze strony mieszkańców, w mieście, które jest stosunkowo młode.
+ Kogoś może dziwić, że Nowa Huta mogła zafascynować Włocha, który w swoim kraju ma tyle przepięknych i pełnych uroku miast i miasteczek. Co Pan na to?
- W pełni rozumiem tę myśl, która w rzeczywistości ma swoją własną logikę. Włoskie miasteczka są kolorowe, urokliwe, z krętymi i wąskimi drogami. Nowa Huta jest monumentalna, jednolita (też w kolorystyce), często symetryczna. Ale może właśnie ta różnorodność może przyciągnąć Włocha. Nowa Huta jest owocem autorytarnego reżimu komunistycznego, którego my, Włosi, nie poznaliśmy. Podczas gdy Włosi wychodzili z 20-letniej faszystowskiej dyktatury i wkraczali na drogę ku demokracji, na tę część Europy niestety opadała żelazna kurtyna. Nowa Huta była właśnie odzwierciedleniem tego podziału Europy, przyjęcia ustroju socjalistycznego, uległości wyrażającej się także w sztuce i architekturze. Architektonicznie i ideologicznie Nowa Huta jest świadectwem świata komunistycznego, którego my Włosi nie poznaliśmy. Na pewno ktoś może przeciwstawiać fakt, że we Włoszech istnieją miasta założone podczas faszystowskiej dyktatury. Te ośrodki, miejskie, choć przedstawiają odmienną koncepcję architektoniczną, zawierają pewne cechy wspólne z Nową Hutą. To mit miasta idealnego, założonego z niczego i związanego z szybkim rozwojem przemysłu, z reprezentacyjną funkcją placu centralnego i alej, na których miały się odbywać parady ku chwale reżimu, monumentalizm. To miasta ze specjalną rolą młodzieży i organizacji młodzieżowych w ich budowie.
Na zakończenie nie można nie wspomnieć o nawiązaniach artystycznych, które Nowa Huta zawiera, przede wszystkim koncepcję miasta idealnego i miasta-ogrodu, będącego już przedmiotem badań w urbanistycznej wizji Renesansu włoskiego. Do tego, myślę, że dla Włocha, i nie tylko dla niego, bardzo interesujące jest odkrycie ówczesnej koncepcji sztuki: „socjalistycznej w treści, narodowej w formie” (dzięki temu polski socrealizm nieco się odróżnia od sowieckiego), która pozwoliła polskim architektom na czerpanie z różnych stylów, które utrwaliły się w Polsce, w tym polskiego Renesansu, który, jak wiemy, z kolei czerpał z nurtu włoskiego. Z resztą, można sobie wyobrażać zdziwienie Włocha gdy usłyszy, że Centrum Administracyjne jest potocznie nazywany Pałacem Dożów (a nawet Watykanem), albo jak zwiedzając Nową Hutę sam zobaczy okazałe łuki osiedla Stalowego, które przypominają np. te z kościoła Świętego Andrzeja w Mantui.
+ Dziękuję bardzo za rozmowę.

Rozmawiał Jan L. Franczyk