TAJEMNICE PAŁACU OPATA MOGILSKIEGO
Dodane przez Administrator dnia 19/01/2018 21:35:38
Architekt Anna Bojęś-Białasik zmaga się z murami pałacu opata cystersów w Mogile już trzy lata. - Nasze działanie łączy poszukiwanie skarbów z działalnością detektywistyczną – nigdy nie wiadomo na jaką cenną rzecz trafimy – mówi półżartem. Na przykład, na zapomnianą, renesansową klatkę schodową!
Początki opactwa w Mogile sięgają lat dwudziestych XIII wieku, kiedy to do podkrakowskiej wówczas wsi Mogiła, biskup Iwo Odrowąż sprowadził francuskich zakonników. Przez kolejne trzy stulecia klasztor rozbudowywał się. W XIV wieku z fundacji króla Kazimierza Wielkiego wybudowano gotyckie krużganki i podwyższono nawę kościoła. W XV wieku wzniesiono budynek przeoratu, a w drugiej połowie XVI wieku – renesansowy pałac opacki.
Zobaczmy pałac opatów mogilskich z końca XIX wieku, oczami Władysława Łuszczkiewicza (1828- 1900), który opisał mogilskie opactwo dość szczegółowo w swoim przewodniku „Wieś Mogiła przy Krakowie, jej klasztor cysterski i kościółek farny i kopiec Wandy z 17 rycinami”. Przewodnik był wydany przez Towarzystwo Miłośników Historyi i Zabytków Krakowa.
Jest to budynek jakby osobny stojący wewnątrz dziedzińca klasztornego pod którym przepływa koryto rzeki Dłubni. Zgrabny ten budyneczek stanął po 1438 roku po uchwale Kapituły Generalnej w Citeaux, dozwalającej na samoistne pomieszkanie opata i jego służby. Opat mieszkał dawniej w gmachu klasztornym, ale gdy majątki dobrze prowadzone przynosiły zamożność, stał się możny dygnitarzem kościelnym, utrzymującym stosunki z panami i przyjmującym u siebie monarchów. Dzisiejszy pałacyk opacki jest skromny w rozmiarach przynależał on do opatów z wyboru zakonników, wyboru spośród siebie. W tych ostatnich czasach starano się obierać szlachcica.
Erazm Ciołek wybrany w latach 1522 – 1547 był zarazem sufraganem krakowskim (…) Mąż uczony i obrotny posiada Ciołek łaski Zygmunta I, przez lata w łaskach Zygmunta I otrzymuje za sprawą Klemensa VI dla siebie i następców miejsce w stallach katedry wawelskiej. On to zbudował to mieszkanie opackie, w niem (pisownia orginalna) to przyjmował nieraz obu Zygmuntów i wielu innych dostojników. Pamiątką tych stosunków jest wbudowane w ścianę południową na piętrze epitafium. Z rzeźbioną głową Zygmunta Starego, godną włoskich rzeźbiarzy z napisem „pater patreae”- opisuje Łuszczkiewicz.
Widać budynek nie był dość obszernym dla opatów XVI stulecia, skoro Marcin Białobrzeski, opat obrany przez zgromadzenie, buduje w sąsiedztwie nowy pałac ze wspaniałymi salami i marmurowym portalem, zwrócony frontem do wschodu. Z osobną kaplicą i dziedzińcem z zabudowaniami gospodarczymi. Ta część zabudowań ma osobny wjazd.
W dawnym pałacu opackim i tzw. przeoracie ma powstać Muzeum Duchowości i Kultury Cystersów. Zajmie ono parter i piwnice tych budynków, które były sukcesywnie wznoszone i rozbudowywane od XIII do XVII w., a dziś stanowią przedłużenie najważniejszego, wschodniego skrzydła klasztoru. Tam gdzie w przyszłości będzie ekspozycja trwają jeszcze prace archeologiczne i architektoniczne.
***
Cystersi byli promotorami całej kultury technicznej, rolniczej w związku z tym wszystko co jest dziś odkrywane, to ślad historii i rozwoju kulturowego i cywilizacyjnego tego miejsca i Małopolski. W samym pałacu opata podczas ostatnich prac renowacyjnych odsłonięto relikty XIII-wieczne. Potwierdzają poniekąd, że klasztor w Mogile w swoim rozległym zasięgu i kształcie został zbudowany bardzo szybko, choć budowle potem były przekształcane. Jednym z takich niespodziewanych odkryć była… renesansowa klatka schodowa.
- Pomiary elektronicznego skanowania z zewnątrz i wewnątrz, w technice 3D, pokazywały niezgodności. Wynikało z nich, że w obrębie budynku znajduje się jakaś niedostępna przestrzeń. Jak w jakimś horrorze filmowym – zamurowany pokój. Dostaliśmy się tam od góry, przez całkowicie współczesny strop z lat siedemdziesiątych. Okazało się, że cała przestrzeń klatki schodowej jest zasypana gruzem. Dziś została odgruzowana i planowane są tam schody – opisuje architekt Anna Bojęś-Białasik.
Inną ciekawostką, świadcząca o zaawansowaniu cywilizacyjnym i technicznym opactwa w Mogile są pozostałości „centralnego ogrzewania”. Ten system kanałów ciepłowniczych wraz z piecem znajdującym się na poziomie piwnic podlega konserwacji i w przyszłości będzie eksponowany.
Miał też pałac opata także swoją „kanalizację” i „wodociąg”. Kanał pozostawał tu cały czas, znajduje się pod poziomem dzisiejszego dziedzińca. Jedna z najstarszych części budynku przeoratu niegdyś mieściła zespół latryn, które można datować na drugą połowę XIV wieku. - Zachował się także sklepiony kanał, którym przepływała rzeka, oczyszczająca latryny. To był wysoki kanał, właściwie człowiek dorosły może poruszać się w nim na stojąco. To właśnie przez ten kanał zwiedzający muzeum będą mogli przejść i niejako „od spodu” zobaczyć ocalałe fragmenty zespołu latryn.
Podczas prac odnaleziono również ciekawe kafle o niezwykłej wartości artystycznej i technologicznej, z przedstawieniami ostatnich Jagiellonów. To potwierdza bliskie kontakty opata mogilskiego z dworem na Wawelu. Piece obrazujące kafle z czasów Zygmunta Augusta będą również eksponowane w przyszłym muzeum.
Prace archeologiczne w pałacu opata zostały zakończone. Ale jeśli chodzi o sam budynek to prace adaptacyjne wymagają szczególnej uwagi – by nie zniszczyć tego co jest. Również teren wokół budynku zyska innym wygląd. Wokół pałacu planowany jest ogród ziołowy z roślinami znanymi z zielnika sprzed kilkuset lat.
***
Co jeszcze zobaczymy w przyszłym Muzeum Duchowości i Kultury Cystersów, w dawnym pałacu opata mogilskiego? Celem wystawy będzie opowieść o tym, kim są mnisi, jak powstał ich zakon, na czym polega ich fenomen i jak daleko sięgają wpływ cystersów na sztukę europejską. Zobaczymy m.in. najcenniejsze dokumenty klasztorne sprzed 800 lat, starodruki z biblioteki cystersów mogilskich, szaty i naczynia liturgiczne. Najstarszym eksponatem będzie drewniana, okuwana gęsto metalowymi nitami skrzynia z początku XIII wieku.
Krystyna Lenczowska
Na razie trwa remont – w roku 2019 w pałacu opata powstanie Muzeum Duchowości i Kultury Cystersów.
Najstarszy eksponat – skrzynia drewniana gęsto wzmacniana metalowymi ćwiekami.
Fot. autorka