Bożogrobcy
Dodane przez Administrator dnia 14/04/2006 19:32:29
Od dziesięciu lat można ich zobaczyć na uroczystościach religijnych w różnych miastach Polski. Panie ubrane są w czarne płaszcze z koronkami na głowach, panowie noszą białe płaszcze o odcieniu kości słoniowej i tycjanowskie berety. Na płaszczach widoczny jest czerwony krzyż jerozolimski. To członkowie polskiej gałęzi Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie.
* * *
Treść rozszerzona
Cesarz Fryderyk I Barbarossa zaatakował w 1157 roku nasz kraj i zmusił księcia seniora Bolesława Kędzierzawego do złożenia upokarzającego hołdu w Krzyszkowie. W traktacie pokojowym była m. in. mowa o oddaniu przez księcia Jaksę z Kopanicy, władcę księstwa Stodoran, leżącego nad Szprewą, który był także palatynem na dworze Bolesława Kędzierzawego części księstwa Stodoran. Gwarantami traktatu mieli być zakładnicy: książę Kazimierz Sprawiedliwy brat Kędzierzawego oraz syn Jaksy. Niestety zmarł on wkrótce w Pradze. Jaksa po stracie syna pragnął ukoić swój ból u Grobu Pańskiego w Ziemi Świętej. Ruszyli z nim Wojsław Trojanowicz z rodu Powałów brat biskupa krakowskiego Gedeona, rycerz Jan Gniewosz z Rudawy koło Krakowa z rodu Strzegomów ojciec komesa Imbramo. W początkach lutego 1162 roku dotarli do Jerozolimy. Tam wstąpili do Zakonu Rycerzy Bożego Grobu w Jerozolimie, powstałego po zdobyciu przez krzyżowców Jerozolimy spod panowania Turków Seldżuków. Okrzyknięty władcą Królestwa Jerozolimskiego Gotfryd de Bouillon, książę Dolnej Lotaryngii powołał w lipcu 1099 roku dwudziestu tzw. kanoników, czyli ludzi świeckich, którzy zamieszkali przy Bazylice Grobu Bożego. Prócz tego, na jego rozkaz stanęło 50 krzyżowców z najlepszych domów, którzy zobowiązali się zbrojnie bronić Grobu Świętego. Za zezwoleniem patriarchy jerozolimskiego Arnolda zaczęli wieść życie wspólne i przybrali białe płaszcze z pięcioma krzyżami, oznaczającymi pięć ran Chrystusa. W 1103 roku król Baldwin I dał arcybiskupowi Jerozolimy prawo mianowania rycerzy Grobu Bożego. W 1114 roku arcybiskup Arnulf de Rouex zobowiązał ich do przyjęcia reguły św. Augustyna. Rycerze Bożego Grobu mieli prawo uczestnictwa w elekcjach patriarchów, opatów i prałatów innych zakonów. Ich zwierzchnikiem był przeor w randze biskupa. Zakonem rządziła kapituła, składająca się z przeora, podprzeora i dziekanów, a także kantora, podkantorów, prymicjarza, zwanego profesorem teologii, skarbnika, proboszcza, jałmużnika oraz zakrystianina. Bożogrobcy dzielili się na braci świeckich, klientów, kustoszów i sergentów (sierżantów). Bracia świeccy rekrutowali się spośród książąt i hrabiów. Mogli mieć żony i ślubowali, zamiast czystości, wierność małżeńską. Tworzyli konfraternie. Klienci także mogli być żonaci, ale w odróżnieniu od braci świeckich nie mieli prawa do zakonnej inwestytury. Kustosze wywodzili się z kościołów, opiekowali się ich sprzętami i utrzymywali porządek wśród pielgrzymów. Towarzyszyli patriarsze i pełnili straż w pancerzach u wrót bazyliki Grobu Bożego. Sierżanci stanowili zbrojną gwardię zakonu. Uzbrojeni w łuki, włócznie, topory, miecze, i koncerze podlegali kanonikom. Wstąpienie do zakonu następowało przez poddanie się obrzędowi inwestytury. Najpierw kandydaci odbywali obrzęd czuwania, czyli akt pokutny. Potem była liturgia słowa, poświęcenie strojów zakonnych, błogosławieństwo relikwiami Krzyża Świętego. Inwestytura odbywała się podczas Mszy Świętej.
* * *
Po przyjęciu godności rycerza Grobu Bożego orszak księcia Jaksy wrócił do Polski wraz z kanonikiem Grobu Bożego, Francuzem Marcinem Gallus herbu Wielbłąd, którego wyznaczył patriarcha Jerozolimy Amalryk de Nesle do utworzenia polskiej gałęzi zakonu. Jaksa nadał Zakonowi Rycerzy Grobu Bożego za zezwoleniem princepsa Bolesława Kędzierzawego posiadłości: Miechów, Komorów i Wielkozagórze. Również inni możni związani rodzinnie z Jaksą dokonywali darowizn na rzecz nowego klasztoru. W sumie posiadłości zakonu w Polsce obejmowały 34 osady, a także saliny i dziesięciny koncentrujące się wokół Miechowa, Chełma koło Bochni, Skaryszewa i Gniezna. Tam też znajdowały się kościoły nadane zakonnikom, które stały się pierwszymi placówkami zakonu o charakterze duszpasterskim. Bolesław Kędzierzawy na prośbę Jaksy zatwierdził fundację klasztoru w Miechowie i przekazał zakonowi immunitet, obejmujący zwolnienie z ciężarów prawa książęcego, wymieniając szczegółowo udział w wyprawach wojennych, budowę grodów, poradlne, stróżę, dostarczanie powozu i podwód, a także zwolnienie od jurysdykcji mincerza książęcego. Klasztor otrzymał również pełny immunitet sądowy, rozciągnięty na wszystkich mieszkańców wsi klasztornych. Głównym ośrodkiem zakonu w Polsce stał się Miechów. Marcin Gallus uzyskał zgodę biskupa krakowskiego Mateusza i zaczął budować kościół. Podobno Jaksa, który na kilkudziesięciu wozach przywiózł ziemię z Jerozolimy kazał jej część rozsypać i na tym miejscu stawiać świątynię. W ten sposób spełnił daną obietnicę, że będzie stawiał kościoły na ziemi świętej. Świątynia stanowiła kopię rozszerzonej rotundy jerozolimskiej tzw. Anastazis. Miała kaplicę wraz z Grobem Chrystusa, w której w zachodnią ścianę został wmurowany kamień z grobu Chrystusa przywieziony z Jerozolimy. Kolejny krakowski biskup Gedeon (Gedka) konsekrował kościół 15 lipca 1186 roku, na pamiątkę zdobycia tego dnia Jerozolimy przez krzyżowców. Obok niego powstało hospicjum dla chorych i pielgrzymów. Polska gałąź zakonu szybko powiększała się. Już w 1163 roku Jaksa stworzył w Miechowie konfraternię. Wkrótce należało do niej pięciu kanoników. Do konfraterni przystąpili też princeps Bolesław Kędzierzawy, jego żona Maria, książę Mieszko Stary, jego żona Eudoksja, synowie Odon, Stefan, Bolesław, Mieszko i Władysław, ponadto książę Kazimierz Sprawiedliwy z żoną księżną Heleną i synami Leszkiem i Konradem. Konfratrami stali się wszyscy dobroczyńcy kanonii miechowskiej, a także pielgrzymi, którzy wrócili z Jerozolimy. Wokół kopii grobu Chrystusa w kościele powstało centrum pielgrzymkowe. W świątyni znalazła się też kasetka relikwiarzowa z ziemią z miejsc związanych z życiem Chrystusa. Jaksa zamówił ją w warsztacie rzemieślniczym w Jerozolimie. Trafiła ona do katedry na Wawelu, jako relikwiarz św. Stanisława. Książę przywiózł też relikwię drzewa krzyża świętego, która znalazła się potem w klasztorze benedyktyńskim w Łęczycy. Jaksa zmarł w 1176 roku. Konwent miechowski stał się wkrótce jednym z najbogatszych w kraju. Na przełomie XV/XVI wieku miał już dwa miasta, 48 wsi, 35 klasztorów, a także szkoły i szpitale. Posiadał on przez pewien czas posiadłości również na terenie obecnej Nowej Huty: Krzesławice i Ruszczę. Bożogrobcy, zwani w Polsce Miechowitami prowadzili też hospicja i przytułki. Ich duchowość opierała się o najważniejszą prawdę chrześcijaństwa o śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa. Nazywani heroldami Pańskiego Zmartwychwstania najważniejszą swą uroczystość obchodzili jako tytularne Święto Grobu Chrystusa, przypadające w niedzielę po Wielkanocy.
* * *
W 1489 roku papież Innocenty VIII inkorporował Bożogrobców do zakonu Joannitów, czyli Maltańczyków. W ten sposób zakon został skasowany w większości krajów europejskich. Ale ostał się m. in. w Hiszpanii i Polsce. Wtedy konwent miechowski stał się centralnym. Polska gałąź Zakonu Rycerzy Bożego Grobu w zaborze rosyjskim została zlikwidowana w 1819 roku przez władze. W Galicji utrzymała się do połowy XIX wieku. Ale po reaktywowaniu w 1847 roku patriarchatu Jerozolimy zakon rycerski Bożego Grobu zaczął znowu rozkwitać. Pod koniec XX wieku liczył 19 tysięcy członków w 40 krajach na czele z Wielkim Mistrzem kardynałem Carlo Furno. Sir John Sova, kawaler wielkiego krzyża angielskiej gałęzi zakonu podjął próbę jego odnowienia w Polsce. Zjednał on Prymasa Polski ks. kardynała Józefa Glempa. 25 marca 1996 roku w archikatedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie zostali przyjęci pierwsi po wielu latach polscy rycerze, a wśród nich krakowianin mec. Zbigniew Chojnacki. W czasie kolejnej inwestytury w 2000 roku otrzymał godność komandora, a jego córka Małgorzata została pierwszą krakowską damą Zakonu Bożego Grobu. Statut Zakonu głosi, że jest to stowarzyszenie wiernych, duchownych i świeckich, dążące do rozwoju kultu, popierania nauczania kościelnego i dzieł ewangelizacyjnych. M. in. wspiera materialnie patriarchat łaciński Jerozolimy, utrzymuje i prowadzi blisko sto szkół podstawowych i zawodowych w Ziemi Świętej, do których uczęszczają dzieci niezależnie od pochodzenia i wyznawanej religii. Zakon tworzą kawalerowie i damy w trzech klasach i czterech stopniach: 1. klasa kawalerów naszyjnika i dam naszyjnika, 2. klasa kawalerów: kawaler wielkiego krzyża, komandor z gwiazdą, komandor, kawaler, 3. klasa dam: dama wielkiego krzyża, dama - komandor z gwiazdą, dama - komandor. Przeorem polskiej gałęzi zakonu jest prymas ks. kardynał Józef Glemp, a zwierzchnikiem - prof. dr hab. Jerzy Wojtczak–Szyszkowski. Zakon liczy 120 członków, w tym 17 osób z Krakowa.
RYSZARD DZIESZYŃSKI
Podpis pod foto: Krakowscy bożogrobcy z wizytą u kard. Stanisława Dziwisz.